حاج میرزا محمد مهدی محی الدین الهی قمشه ای در سال 1279 - ۱۳۱۸ هجری - در شهر قمشه از توابع اصفهان متولد شد. از آنجا كه در شعر به الهی تخلّص می كرد ملقب به الهی قمشه ای شد.
نیاكان ایشان از سادات بحرین بودند كه در زمان نادرشاه افشار، به شهر قمشه وارد شدند. پدرایشان مرحوم ملا ابوالحسن از ونی بود كه در زهد و تقوا شهرت داشت. استاد الهی قمشه ای در سن پنج سالگی به مكتب رفت و تا هفت سالگی مقدمات را فرا گرفت. سپس نزد پدر و اساتید و ادبای شهر به تحصیل علم و ادب پرداخت. با وجود خردسالی، كتب مهم و مشكل ادب پارسی و عرب را فرا گرفت. در ده سالگی نظامی را نزد پدر فرا گرفته بود و در پانزده سالگی در ادبیات عرب به مقامی رسید كه شرح نظام نیشابوری و مغنی اللبیب ابن هشام و مطوّل تفتازانی را تدریس می كرد.
در چهارده سالگی پدر و مادر را از دست داد و از آن پس تصمیم به هجرت گرفت تا در سایه آن به تحصیل و كسب و دانش و ادب بپردازد. با آنكه در شهر قمشه اساتیدی بزرگ وجود داشتند و برادر بزرگش نیز ممانعت به عمل می آورد، لیكن صبحگاهی نان و ماستی در دستمالی بست و پیاده راه اصفهان را در پیش گرفت. در اصفهان به مدرسه صدر وارد شد و در حجره طلاب قمشه ای مسكن گزید و مدت كوتاهی قریب یكسال در آن شهر زیست و از استادان آن بهره كافی برد. سپس عزم خراسان نمود تا در كنار مرقد مطهر امام علی بن موسی الرضا (ع) به تكمیل علوم فلسفه و حكمت همت گمارد. در مشهد به مدرسه نواب راه یافت و حجره ای اختیار نمود و به تحصیل پرداخت. در طول تحصیل برادر بزرگش مرحوم حسینعلی» اندكی هزینه معاش وی را تأمین می نمود و ایشان به سختی روزگار می گذراند. نقل است در این ایام بسیار به قناعت گذراند و حتی ماه تا ماه غذای پختنی نمی خورد و چون اهل ریاضت بود گاهی به صحرا می رفت و در طول هفته از میوه درخت توت ارتزاق می نمود. در مشهد در محضر اساتیدی بزرگ به تلمذ پرداخت و از خرمن دانش آنان خوشه ها چید. مرحوم آیت الله الهی قمشه ای پس از سالها تحصیل در كنار بارگاه آستان قدس رضوی در آرزوی دیدار محضر اساتید قم و عراق و نجف قصد مهاجرت كرد لذا ابتدا به طهران وارد شد. در طهران به مدرسه سپهسالار (مدرسه عالی شهید مطهری فعلی) وارد شد و در آنجا به تعلیم و تعلم پرداخت.
.
حکیم الهی قمشه ای، ضمن تدریس در منطق حکمت وادبیات در آن مکان، به عنوان یکی از برجسته ترین استادان دانشگاه تهران شناخته شده وبا نوشتن کتاب توحید هوشمندان به اخذ درجه دکترا از دانشکده مزبور نائل گردید.
ایشان ضمن تدریس، با جملاتی شیوا، شیرین و پر جاذبه، مفاهیم دشوار فلسفی را بیان کرد و در تأیید اظهارات علمی خود از اشعار شاعران بزرگ شاهد می آورد.
در محفل علمی این حکیم الهی،دانشوران فاضلی پرورش یافتند که حضرات آیات سید ابوالحسن رفیعی قزوینی، عبدالله جوادی آملی، حسن حسن زاده آملی، کاظم مدیر شانه چی وسید محمد باقر حجتی و.ازآن جمله اند.
از وی آثار ارزنده ای بجای مانده از قبیل:
كتاب حكمت الهی (2 جلد) در شرح فصوص الحكم فارابی و توحید هوشمندان
تصحیح و تحشیه تفسیر ابوالفتوح رازی می باشد.
وی قلمی شیوا داشت و با همین شیوایی بود که قرآن مجید را به فارسی ترجمه کرد و ترجمه او از نخستین ترجمه های امروزی قرآن در زبان وادبیات فارسی بود که در زمان خود مورد توجه روشنفکران، دانشجویان ونسل جدید قرارگرفت. همچنین ترجمه آزاد مفاتیح الجنان، صحیفه سجادیه وکلیات دیوان الهی از دیگر آثار اوست. كه همگی حاكی از سعی بلیغ ایشان در احیای معارف الهی می باشد.
مرحوم آیت الله الهی قمشه ای در تفسیر و ترجمه قرآن كریم در عصر ما، شخصیتی شاخص و ممتاز است. ایشان اولین كسی است كه قرآن را برخلاف عادت قدما كه ترجمه تحت اللفظی می كردند، روش جدیدی در ترجمه و تفسیر قرآن بكار بردند و برای اولین بار قرآن را به زبان فارسی روان و سلیس ترجمه كردند، بدون آنكه دخل و تصرفی در اصل معنا شود تفسیر خویش را با بیان ساده و قابل فهمی ارائه دادند.
مرحوم استاد آیت الله الهی قمشه ای در حالی كه یكی از افراد شاخص در علم و فرهنگی و ادب بودند، ولی زندگی ساده و بی آلایشی داشتند.
سرانجام این حکیم وارسته در شامگاه 24اردیبهشت سال 1352شمسی در 72سالگی مشتاقانه به حق پیوست و در جوار حرم حضرت معصومه (س) مدفون گردید.
استادان:
ملا ابوالحسن قمشهای (پدر)، ملا محمد هادی فرزانه قمشهای، حسن امین جعفری، شیخ محمد حكیم خراسانی، شهید آیت الله سید حسن مدرس، آقا بزرگ حكیم (میرزا عسكری شهید)، حاج آقا حسین قمی، شیخ اسدالله یزدی، حاج ملا محمد علی معروف به فاضل، حاج شیخ حسن برسی، حاج میرزا حسن فقیه سبزواری، میرزا مهدی اصفهانی و حكیم محمد طاهر فقیه نصیری.
شاگردان:
حضرات آیات عبدالله جوادی آملی و حسن حسنزاده آملی
مدرك غیر حوزوی:
دكترا از دانشگاه تهران
تدریس خارج از حوزه:
ادبیات، منطق، حكمت در دانشگاه تهران
آثار:
منثور :
- رساله‌ای در فلسفهٔ کلی
- شرح رسالهٔ حکیم فارابی
- رساله‌ای در سیر و سلوک
- حاشیه‌ای برمبدأ و معاد ملاصدرا
- رساله‌ای در مراتب ادراک
- رساله‌ای در مراتب عشق
- تصحیح و تحشیهٔ تفسیر ابوالفتوح رازی
منظوم :
- نغمهٔ عشاق
- دیوان شعر
- نغمهٔ الهی
ترجمه :
- ترجمهٔ قرآن مجید :
- ترجمهٔ صحیفهٔ سجادیه
- ترجمهٔ مفاتیح‌الجنان
درباره ترجمه قرآن ایشان گفته اند ایشان اولین كسی است كه ـ قرآن را برخلاف عادت قدما كه ترجمه تحت اللفظی می كردند ـ روش جدیدی در ترجمه و تفسیر قرآن به كار بردند و برای اولین بار قرآن را به زبان فارسی روان و سلیس ترجمه كردند، بدون آنكه دخل و تصرفی در اصل معنا شود تفسیر خویش را با بیان ساده و قابل فهمی ارائه دادند.
ای مرغ من از چه زاشیان رفتی استاره شدی بر آسمان رفتی
رخشنده ستاره سحر بودی زود از بر منظر جهان رفتی
گل بودی و ناگهان خزان گشتی جان بودی و سوی ملک جان رفتی
بس ناله چو بلبل سحر کردی کاخر زقفس بگلستان رفتی
چو غنچه دولب بخنده بگشودی خارت بکشته در دهان رفتی
ای سوسن صد زبان هزار افسوس نگشوده بکام دل زبان رفتی
در باغ جهان رخ ارغوان بودت صد حیف برنگ زعفران رفتی
الهی ,ترجمه ,قمشه ,ای ,قرآن ,كه ,قمشه ای ,الهی قمشه ,و در ,ای در ,قرآن را ,فهمی ارائه دادند ,سلیس ترجمه كردند،
درباره این سایت